Biebrza jest teraz modna. Takie zdanie usłyszałam na szkoleniu organizowanym przez renomowaną firmę zajmującą się turystyką. Byłam przekonana, że wykładowca – mówiąc Biebrza – nie miał na myśli samej rzeki, mówił o pewnym obszarze, ja natomiast poszłabym o krok dalej i powiedziała, że Biebrza to filozofia, filozofia życia, myślenia, odczuwania. Gdy w ten sposób potraktujemy słowo Biebrza, możemy mówić nie o modzie, a raczej o pewnym zjawisku. „Biebrza” nie może być obojętna, można ją kochać lub nienawidzić, można o niej mówić z czułością lub pogardą, jednak zawsze w grę wchodzą uczucia.

Aby się o tym przekonać, warto tu przyjechać i pooddychać powietrzem unoszącym się nad bagnami. Poczuć w nozdrzach zapach olejków eterycznych bagna zwyczajnego. Nasycić wzrok całą gamą barw, zmieniającą się w ciągu roku jak w kalejdoskopie. Najpierw dojrzeć wiosenne, żółte kobierce, wydziergane kniecią błotną (kaczeńcami), później ujrzeć białe łany, utkane z puszystych owocostanów wełnianki wąskolistnej, czy wreszcie nacieszyć oczy paletą jesiennych czerwieni. Ale „Biebrza” to również mgły, które tak niesamowicie mogą wyglądać tylko nad bagnami, piękne są te tajemnicze – szarobiałe, romantyczne; szaro-fioletowe, smutne; szaro-niebieskie i powabne; pomarańczowo-żółte. Mleczne morza mgieł nad ranem (szczególnie pod koniec lata i wczesną jesienią, kiedy noce nad Biebrzą są coraz chłodniejsze) otulają nadbiebrzańskie łąki.

Anna Mydlińska

Przyroda nieożywiona

Klimat Bagien Biebrzańskich, charakteryzuje się długą zimą trwającą od 100 do 120 dni i stosunkowo krótkim okresem wegetacji, ok. 192 dni (badania przeprowadzone na Kuwasach nieopodal O/O Grzędy) oraz niską średnią roczną temperaturą powietrza wynoszącą  ok. 6,5° C, ze średnią lipca  wynoszącą ok.17° C i średnią stycznia –4,2° C. W latach 1961-1995 najwyższa notowana temperatura wystąpiła w sierpniu i wyniosła 35,1° C, a najniższa zanotowana w styczniu wyniosła -35,6° C.  Roczna suma opadów waha się od 550-700 mm, z maksimum przypadającym na lipiec wynoszącym 97,4 mm. Kotlina Biebrzańska (mezoregion należący do makroregionu Niziny Północnopodlaskiej), położona jest w północno-wschodniej Polsce w województwie podlaskim. Powstała w okresie zlodowacenia środkowopolskiego, natomiast swój obecny kształt zawdzięcza ostatniemu zlodowaceniu (Vistulian).

Dolinę Biebrzy otaczają wysoczyzny: od zachodu Wysoczyzna Kolneńska, od południa Wysoczyzna Wysokomazowiecka, od wschodu Wzgórza Sokólskie i Wysoczyzna Białostocka, od północy Pojezierze Ełckie i Równina Augustowska. Na znacznych obszarach Kotliny Biebrzańskiej występują gleby hydrogeniczne z dominującą rolą gleb torfowo-bagiennych i torfowo-murszowych. Wśród gleb mineralnych przeważają gleby rdzawe i bielicowe. Powierzchnia dna Doliny położona jest na wysokości 98 – 120 m n.p.m. Pradolina Biebrzy podzielona jest dwoma przewężeniami na trzy części zwane basenami.

Basen Północny (Górny) – szerokość Doliny tego basenu waha się od jednego do kilku kilometrów, zaś jego długość wynosi ok. 34 km. W Basenie Górnym szczególną uwagę należy zwrócić na wyspy mineralne ze stromymi brzegami, otoczone bagnami. Największa z nich to „Kępa Sztabińska”, najbardziej atrakcyjne pod względem przyrodniczym są „Wyspy” Suszalewska i Jałowska. Basen Północny kończy się w okolicach wsi Rutkowszczyzna.

Basen Środkowy – szerokość tego basenu w niektórych miejscach przekracza 20 km, a jego długość wynosi ok. 33 km. W obrębie Basenu Środkowego znajduje się rezerwat „Czerwone Bagno” i Uroczysko „Grzędy” oraz urokliwe olsy brzozowe (brzeziny moczarowe) zwane tu Brzeziną Ciszewską i Brzeziną Kapicką. Najdogodniejszym miejscem (w Basenie Środkowym) do oglądania wiosennych rozlewisk Biebrzy jest wysoki brzeg rzeki w miejscowości Goniądz.

Basen Południowy (Dolny) – w miejscowości Osowiec – Twierdza Dolina Biebrzy przewęża się do ok. 2 km. Tuż za Osowcem – Twierdzą rozpoczyna się moim zdaniem, jeden z najciekawszych basenów Pradoliny. Zachodnie brzegi Basenu Południowego na znacznym obszarze są wysokie, natomiast od strony wschodniej płaskie. Szerokość Basenu waha się od kilku do kilkunastu kilometrów, a jego długość wynosi ok. 35 km. Na terenie Basenu Dolnego warto zwrócić uwagę na bagienne olszyny z olszą czarną, malownicze Bagno Ławki oraz leżącą w pobliżu Groblę Honczarowską. Jednak największą atrakcją Basenu Południowego są bez wątpienia ptaki, zlatujące się tu już pod koniec lutego. Ptasi raj stanowią przede wszystkim tereny leżące wokół Brzostowa. Basen Południowy ma układ południkowy.

Biebrza

Rzeka Biebrza tworząca główną oś hydrologiczną Parku jest rzeką nizinną. Jej całkowita długość wynosi 164 km, a powierzchnia zlewni 7062 km². Szerokość rzeki waha się w jej górnym biegu od kilku metrów do kilkudziesięciu w biegu dolnym. Jednak wiosną następuje znaczny przyrost wody, wówczas rozlewiska Biebrzy osiągają szerokość od kilkuset metrów do kilku kilometrów. Źródła Biebrzy znajdują się w pobliżu granicy białoruskiej kilka kilometrów na południe od miejscowości Nowy Dwór. Biebrza jest rzeką malowniczą, meandrującą, z niezliczoną ilością starorzeczy. Brzegi rzeki bywają zabagnione i niedostępne, można się o tym przekonać w czasie spływów. Rzeka zasilana jest wieloma dopływami, główne z nich to: spośród prawobrzeżnych; Niedźwiedzica, Lebiedzianka z jej dopływem Jastrzębianką,  Netta na pewnym odcinku prowadząca wody Kanału Augustowskiego, Kopytkówka zanikająca wśród bagien, Ełk z jej dopływem Jegrznią, Dybła w swoim dolnym biegu niosąca wody Kanału Kapickiego (zanikająca wśród bagien),  Kanał Rudzki od miejscowości Modzelówka prowadzący wody rzeki Ełk, Klimaszewnica i Wissa. Dopływy lewobrzeżne stanowią rzeki: Nurka, Sidra, Kamienna, Brzozówka, Krzeczówka z Biebłą, Boberka, Czarna Struga,   Kosódka. W okolicy wsi Ruś w pobliżu Wizny Biebrza wpada do Narwi i jest jej największym prawobrzeżnym dopływem. Poziom średniej wody, obliczony dla wielolecia wyniósł dla Biebrzy 314 cm. W dorzeczu Biebrzy znajduje się wiele jezior. W zlewni Netty leżą jeziora: Studzieniczne, Białe, Necko, Rospuda, Sajno, Kolno, w zlewni rzeki Ełk znajdują się jeziora: Szwałk Wielki, Łaźno, Łaśmiady, Ełckie, a w zlewni Jegrzni: Oleckie Wielkie, Selment Wielki, Rajgrodzkie, Dreństwo. Pierwsza śluza Kanału Augustowskiego znajduje się nad Biebrzą w Dębowie.

W XIX wieku przeprowadzono w Dolinie Biebrzy szereg prac hydrotechnicznych (pobudowano m.in.kanały: Augustowski, Kapicki, Łęg, Woźnawiejski, Rudzki), obiekty te przyczyniły się do zmian w  układzie wód gruntowych.

Biber, Bebrza, Bober, Bóbr, Bobrza, tak nazywano dawniej Biebrzę. Bez wątpienia, nazwy te mają związek z bobrami, które występowały tu w znacznych ilościach.

Biebarzański Park Narodowy

W dniu 9.09.1993 roku mocą rozporządzenia Rady Ministrów zostaje powołany Biebrzański Park Narodowy. Park utworzono w celu ochrony największych i najbardziej naturalnych w Europie Zachodniej i Środkowej kompleksów torfowisk niskich. Powierzchnia Parku wynosi 59 223 ha, a otulina zajmuje obszar 66 824 ha. Długość Parku wynosi ok. 100 km, zaś jego szerokość waha się od 1,5 do ponad 20 km.

Z obrębu Parku wyłączono 8 enklaw, w tym 7 wsi (Rogożynek, Jałowo, Jagłowo, Dębowo, Polkowo, Jasionowo, Kopytkowo), oraz obszar leśny leżący między rzeką Ełk, Biebrzą, a Kopytkówką. Na terenie Parku znajduje się 5 wsi (Budne, Sośnia, Gugny, Budy, Olszowa Droga). W roku 1995 BPN został objęty Konwencją Ramsarską dotyczącą ochrony obszarów wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życia ptactwa wodnego.

Park podzielono na 9 Obwodów Ochronnych:

• O.O. Trzyrzeczki z siedzibą w Kuderewszczyźnie

• O.O. Kopytkowo z siedzibą w Goniądzu

• O.O. Kapice z siedzibą w Wólce Piasecznej

• O.O. Tajno z siedzibą w Orzechówce

• O.O. Ciszewo z siedzibą w Ciszewie

• O.O. Grzędy z siedzibą w Grzędach

• O.O. Osowiec z siedzibą w Osowcu-Twierdzy

• O.O. Werykle z siedzibą w Weryklach

• O.O. Brzeziny z siedzibą w Laskowcu.

Struktura użytków w parku przedstawia się w następujący sposób:

• łąki 41 860 ha – 70,68%,

• lasy 15 444 ha – 26,07%,

• wody 1016 – 1,72%,

• drogi 440 ha. – 0,74%,

• grunty orne 317 ha. – 0,54%,

• rowy melioracyjne 125 ha. – 0.21%,

• tereny zabudowane 21 ha. – 0,04%.

Grunty prywatne stanowią ok. 44% powierzchni parku.

Park leży w granicach 5 powiatów, na terenie 14 gmin.

Siedziba Dyrekcji Parku znajduje się w miejscowości Osowiec–Twierdza, gmina Goniądz, powiat Mońki, woj. podlaskie.

Adres:

Biebarzński Park Narodowy

19-110 Goniądz

Osowiec-Twierdza 8

BPN jest największym spośród 23 Polskich Parków Narodowych. Jednak ilość turystów odwiedzających park w ciągu roku nie przekracza 26 tysięcy. Jeżeli weźmiemy pod uwagę długość szlaków w Parku, to okaże się, że “zagęszczenie” turystów jest niewielkie. Ale błota biebrzańskie mają to do siebie, że aby poczuć ich urok, musimy nacieszyć się przestrzenią.

Dojazd

W Osowcu-Twierdzy znajduje się stacja PKP, z której odjeżdżają pociągi w kierunku Białegostoku i Ełku. Do Osowca-Twierdzy dojechać możemy również autobusem PKS. Jeden przystanek znajduje się obok rozwidlenia dróg Goniądz–Mężenin, drugi nieopodal pola biwakowego. Odległość z Warszawy do Osowca-Twierdzy w zależności od wybranej trasy waha się od 210-250 km.